اعتصاب غذا، پیکار لحظه به لحظه با مرگ

کلمه- پویا اسراری:

پپیشگفتار

خبر اعتصاب غذای ۱۲ زندانی سیاسی بند ۳۵۰ زندان اوین چند روزی است که در فضای رسانه ای مجازی منعکس شده و تحلیل گران، فعالان سیاسی و مخاطبان فضای مجازی تا حدودی بدان پرداخته اند. شخصیت های سیاسی و فعالان حقوق بشر هر کدام به نوبه خود در جهت انتقال پیام این زندانیان فعالیت کرده اند و با ارسال پیام ها سعی در جلب واکنش ها نسبت به این رویداد مهم دارند. لیکن باید گفت آنچنان که باید و شاید این مساله در صحنه بین المللی ظهور پررنگی نیافته و یا به شیوه درست مورد توجه قرار نگرفته است. شاید یکی از دلایل آن عدم آگاهی کامل از عوارض اعتصاب غذا در بین افکار عمومی است. باید به درستی فهمید اینکه گفته می شود اعتصاب کنندگان جان خود را برای رسیدن به خواسته هایشان در معرض خطر قرار داده اند ، یک شعار سیاسی نیست. چرا که از منظر پزشکی اعتصاب غذا عوارض بسیار جدی بر سلامت اعتصاب کنندگان خواهد گذاشت. لذا در این نوشتار سعی می کنیم که با بررسی علمی عوارض اعتصاب غذا از این منظر نیز توجه خوانندگان را به موضوع معطوف کنیم. امید که این نوشتار سبب آزردگی خاطر و نگرانی بیشتر خانواده محترم این عزیزان اعتصاب کننده نگردد. و در سوی دیگر توجه بیشتر کنشگران مسائل اجتماعی و سیاسی ایران را به خود جلب کرده تا با اقدامات به موقع موجبات انعکاس بین المللی این خبر را فراهم آورده و زمینه تحقق خواسته های به حق اعتصاب کنندگان (و حتی فراتر از آن آزادی زندانیان سیاسی) را با جلب حمایت ها و فشار های بین المللی مهیا کنند. باید دانست که هر روز این اعتصاب غذا عوارض وخیمی برای اعتصاب کنندگان در پی دارد و لذا ادامه این اعتصاب نه خواسته است و نه ممکن. حال که قهرمانانی در اوین با پذیرفتن عوارض این اعتصاب جان خود را به خطر انداخته اند ، بر همه ماست که به موقع برای تحقق خواسته هایشان یاری شان کنیم.

اعتصاب غذا چیست؟

اعتصاب غذا به عنوان یک روش بیان خواسته ی بدون خشونت به حالتی گفته می شود که فرد برای به دست آوردن خواسته خود یا رسیدگی به حقی که پایمال شده از خوردن و گاه آشامیدن پرهیز می کند. اعتصاب غذا می تواند به مرگ فرد منجر شود و بنابراین باید آخرین حربه ای باشد که فرد برای بیان نظرش یا به دست آوردن چیزی از آن استفاده می کند.

اعتصاب غذا چه اثرات بهداشتی دارد؟

اثرات بهداشتی اعتصاب غذا به مدت اعتصاب غذا بستگی دارد. همچنین به اینکه به اصطلاح اعتصاب غذا خشک است یا تر. مراد از اعتصاب غذای خشک حالتی است که فرد از نوشیدن مایعات هم پرهیز می کند و در اعتصاب غذای تر غذا نمی خورد ولی از مصرف آّب پرهیز نمی کند.

باید توجه داشت که مرگ می تواند در هر لحظه از زمان اعتصاب غذا اتفاق بیفتد و این به میزان سلامت قبلی فرد و تطابق ارگان های بدن با وضعیت جدید ارتباط دارد. اما به طور کلی اثرات بهداشتی اعتصاب غذا به شرط اینکه فرد اعتصاب کننده دارای سلامتی نسبی باشد و به اعتصاب غذای تر (از نوشیدن آب خودداری نمی کند) پرداخته ،.به شرح زیر است.

1. هالوسیناسیون و آسیب به مغز بعداز ۳ هفته

2. صدمه به بافت عضلانی بعداز ۴ هفته

3. ضعف سیستم استخوان بندی بعداز ۴ هفته

4. احتمال آسیب دائمی به بخش هایی از مغز بعداز ۴ تا ۵ هفته

5. احتمال آسیب دائمی به ارگان های داخلی بعداز ۴ تا ۵ هفته

6. نارسایی ارگان های داخلی بعداز ۴ تا ۵ هفته

برای افرادی که سابقه عارضه های قلبی یا کلیوی ، دیابت و زخم معده یا اثنی عشر را دارند ، اعتصاب غذا می تواند اثرات وخیمی در پی داشته باشد.

در ادامه این نوشتار سعی می کنیم که عوارض روز به روز ادامه اعتصاب غذای تر را بررسی کنیم.

عوارض روز به روز اعتصاب غذای تر

بدن انسان بدون غذا می تواند برای مدت کوتاه چند روزه به حیات خود ادامه دهد که طول این مدت برای اشخاص مختلف متفاوت است. وقتی غذا مصرف نشود، بدن برای تامین انرژی مورد نیاز از منابع خود استفاده می کند.

در ۴ تا ۸ ساعت اول اعتصاب غذا ، گلوکز (قند) موجود در جریان خون استفاده می شود. گلوکز تنها ماده غذایی است که بوسیله مغز و شبکیه استفاده می‌شود و بنابراین حفظ غلظت گلوکز خون ، بسیار ضروری است. پس از اینکه گلوکز موجود در خون تمام شد، منابع گلیکوژن (نشاسته) موجود در کبد و ماهیچه ها برای تولید گلوکز مورد استفاده قرار می گیرند(۱).

بعد از حدود ۳ روز نشاسته موجود نیز تمام می شود و بدن استفاده از منابع پروتئین ماهیچه ها (که ماهیچه های قلب را هم شامل می شود) می آغازد تا گلوکز بیشتری را تامین کند. به علاوه گسیختگی بافت های چربی آغاز می شود که تولید کننده اسید های چربی است که سوخت بسیاری از سلول های بدن محسوب می شوند. همچنین منابع جانیشین برای گلوکز مغز از این راه تامین می شود (۲).

بعد از ۱۰ تا ۱۴ روز بدن به طور عمده برای تامین انرژی به منابع چربی تکیه می کند که باعث مصرف پروتئین های حیاتی می شود (۱). میزان چربی ذخیره شده در بدن شخص ، عامل اصلی تعیین کننده زمانی است که بدن می تواند اعتصاب غذا را تحمل کند. برای یک فرد عادی با وزن طبیعی ، منابع چربی امکان بقا بدون غذا را بین ۲ تا ۲٫۵ ماه تامین می کند. اما در مورد اعتصاب کنندگان در زندان به دلیل کاهش وزن ناشی از سو تغذیه در دوران زندان این زمان معمولا کوتاهتر است. برای مثال ۱۰ ایرلندی که در سال ۱۹۸۱ در اثر اعتصاب غذا در زندان جان باختند به طور متوسط ۶۱ روز قادر به ادامه حیات بدون غذا بودند. یکی از این زندانیان ۴۵ روز پس از اعتصاب غذا جان باخت و ۹ نفر دیگر بین ۵۷ تا ۷۳ روز پس از اعتصاب غذا جان باختند.
در مراحل اولیه اعتصاب غذا سرعت کاهش وزن در هر روز ۱ تا ۲ کیلوگرم است که ناشی از فقدان نمک و مایعات در بدن است. سرعت کاهش وزن به تدریج کاهش یافته و تا هفته سوم به طور متوسط به ۰٫۳ کیلوگرم در روز می رسد. در یک فرد سالم با وزن طبیعی مشکلات جدی جسمی زمانی آغاز می شود که ۱۸ درصد از وزن طبیعی بدن کاسته شده باشد که در بیشتر افراد ۲۵ تا ۳۰ روز پس از اعتصاب غذا اتفاق می افتد. (۳، ۴، ۵)

مشکلات جسمی

در طول اعتصاب غذا، اعتصاب کننده با مشکلات جسمی درگیر است. مشکل رایج احساس ضعف و گیجی به ویژه در حالت ایستاده می باشد که به دلیل افت فشار خون بروز می کند(۱). همچنین حالت تهوع، سردرد، درد عضلات ، درد شکم، سستی، خستگی و فرسودگی سایر مشکلات جسمی برای اعتصاب کنندگان است (۳).

کمبود آب بدن مشکلی است که به دلیل از دست دادن احساس گرسنگی و تشنگی، معمولا اعتصاب کنندگان با آن مواجه می شوند. نوشیدن مایعات کافی (حدود ۱٫۵ تا ۲ لیتر در روز که بسته به بدن شخص، میزان فعالیت و گرما متغیر است) در این دوران بسیار مهم است(۱).
سنگ کلیه، ناتوانی کلیه (که در صورت عدم درمان می تواند کشنده باشد) ، ورم (ناشی از جمع شدن آب زیر پوست به علت کاهش عملکرد کلیه) ، ضربان نامنظم قلب (۳) و بسیاری عوارض جسمی و روانی سلامت اعتصاب غذا کنندگان را در طول اعتصاب تهدید می کند.
اعتصاب غذای طولانی می تواند به آسیب های مغزی نیز منجر شود (۶).
به طور کلی وقتی بیش از ۳۰ درصد از وزن بدن در اثر اعتصاب غذا کاهش یابد، زندگی اعتصاب کننده با خطر جدی روبروست (۲).

جمع بندی

عوارض ناشی از اعتصاب غذا بر کسی پوشیده نبوده و نیست. گاهی در گذر زمان و با تکرا شرایط ، پرداختن هزینه و زمان برای رسیدن به یک خواسته جمعی از اولویت ما خارج می شود. رنج و خطری که ۱۲ زندانی مبارز میهن مان به جان خریده اند ، فراتر از یک اقدام نمادین و یک فعالیت جمعی روحیه بخش است. هدی صابر ، بابی ساندز ما شد و بهانه فریاد ۱۲ زندانی دیگر دربند. صابر سعادتمند و با افتخار از دنیا رفت. ۱۲ اعتصاب کننده اوین نیز افتخار و عزت را برای خویش تضمین کرده اند. اما ما باید چه کنیم؟ منتظر ظهور بابی ساندز های دیگری باشیم؟ یا صدایشان را در زمان حیاتشان به گوش جهان برسانیم و در تحقق خواسته های بر حقشان ، که خواسته های اولیه هر ایرانی است ، یاریگر شان باشیم.

منابع

1. Peel, M. (1997) Hunger Strikes: understanding the underlying physiology will help doctors provide proper advice. British Medical Journal 315 (7112), 829-830.

2. Crosby, S. S., Apovian, C. M., Grodin, M. A. (2007) Hunger strikes, force-feeding, and physicians’ responsibilities. JAMA 298 (5), 563-566.

3. Kerndt, P. R., Naughton, J. L., Driscoll, C. E. (1982) Fasting: the history, pathophysiology and complications. Western Journal of Medicine 137, 379-399.

4. Frommel, D., Gautier, M., Questiaux, E., Schwarzenberg, L. (1984) Voluntary total fasting: a challenge for the medical community. The Lancet 8392, 1451-1452.

5. Faintuch, J., Soriano, F. G., Ladeira, J. P., Janiszewski, M., Velasco, I. T., Gama-Rodrigues, J. J. (2001) Refeeding procedures after 43 days of total fasting. Nutrition 17, 100-104.

6. Sengupta, S. Turkish hunger strikers risk body and mind, The New York Times, Tuesday December 18, 2001 http://www.nytimes.com/2001/12/18/world/turkish-hunger-strikers-risk-body-and-mind.html last viewed at 4::00 PM 23/06/2011